آب،آباداني

قرآنکریم، از هنگام نزول تا هم اکنون، سرچشمه پیدایش و سرمایه پرورش بزرگترین وپاکترین روح ها، بلندترین همت ها، استوارترین اراده‌ها، عمیق‌ترین افکار، عالیترین معارف، نغزترین ادبیات و دل‌انگیزترین هنرها در عرصه‌های گسترده وحوزه‌های گوناگون حیات فکری و فرهنگی و علمی و اجتماعی و ادبی و هنری مسلمانان در همه اکناف عالم و در پهنه تاریخ پر افتخار فرهنگ و تمدن اسلامیبوده است. قرآنکریم برخلاف روشها و اندیشه‌های کلامی و فقهی و فلسفی، که بیش از هزار سالاست در جامعه اسلامی رایج و شایع شده‌اند، توجه و عنایت فوق‌العاده‌ای به طبیعت و عناصر طبیعت دارد (در این میان، آب از عمده‌ترین عناصر طبیعت به شمار می‌آید)، به طوری که در میان ادیان الهی هیچکدام به اندازه دین مبین اسلام، به ویژه قرآن کریم، به موضوع «آب» نپرداخته‌اند؛ تنوع موضوعی، تفصیلمباحث آب و تاکیدات قرآن به ارزش و اهمیت آب، بیانگر این حقیقت است که توجه قرآن به طبیعت و بالاخص آب همه سویه بوده است. واژه «ماء» اصل عبری آن «مُی- میم» و سریانی آن «میا» است که در عربی تغییر شکل داد و «ماء» شد.

راهبردهای فرهنگی مدیریت منابع آب

به منظور نیل به اهداف مدیریت منابع آب و توسعه پایدار در جامعه ,علاوه بر اقدامات فنی و فعالیت های سازهای و مهندسی، به کارگیری رویکرد ها و راهکارهای فرهنگی و آموزشی می تواند کارساز باشد؛ این مهم زمانی از اهمیت دوچندان برخوردار می شود که بدانیم تغییر رویکردها و نگرش ها از طریق راهکارهای فرهنگی ,تاثیری ماندگار دارد.

اقدامات ترویجی و تشویقی

در راستای بهینه کردن مصرف آب در زمینه های کشاورزی، شرب و صنعتی، اطلاع رسانی و دادن آگاهی کافی به مصرف کنندگان و ایجاد مراکز ترویجی نمونه مفید است( مانند انتخاب صنف نمونه در زمینه رعایت الگوی مصرف). همچنین اتخاذ تصمیمات تشویق کننده در صورت رعایت میزان مصرف بهینه در هر مورد می تواند عامل موثری برای کاهش مصرف آب باشد. بدین ترتیب، از طریق مشارکت مردم در امر مصرف بهینه، ضمن اقتصادی کردن امور کشاورزی و صنعتی، منابع آب نسل های آینده نیز حفظ خواهد شد.

اقدامات اداری و قانونی محدود کننده

وضع قوانین و مقررات بازدارنده و محدوده کننده و اجرای آن از طریق مراجع اداری قانونی می تواند سبب حفظ منابع آب شود. البته انجام چنین اقداماتی نیاز به همکاری و همفکری همه عوامل اداری و اجتماعی دارد تا به نتیجه مطلوب منتهی شود. از جمله این مقررات ممنوع کردن محدوده مشخص از نظر بهره برداری جدید یا بیشتر از منابع آب سطحی یا زیرزمینی است.

اقدامات نظارتی و کنترلی

این کار با هماهنگی شرکت های آب منطقه ای و آب و فاضلاب و نیز همکاری سایر ارگان های مرتبط صورت می گیرد. در این راستا می توان ضمن نصب تجهیزات کنترلی و مقررات تشویقی و تنبیهی در مورد مصرف کمتر یا بیشتر از حد مجاز، مانع مصرف نامعقول و غیرقانونی آب شد.

از کلیه قوانین و محدودیتهای حفاظت آب که ممکن است در محل زندگی شما اعمال شود، آگاه شوید و از آن تبعیت کنید.
▪ از آب حفاظت کنید، چون زندگی ما به آن وابسته است. هیچگاه به دلیل اینکه فرد دیگری مسوول پرداخت آب بها است، آب را هدر ندهید.
▪ موقع مسواک زدن شیر آب تصفیه شده را باز نگذارید.
▪ هنگام استحمام در فاصله بین شستن بدن و سرشویی، لزومی ندارد که شیرآب به طور پیوسته باز باشد.

بقیه در ادامه مطلب

▪ برای آب دادن به درختان، درختچه ها، بوته ها و گلها، از روش آبیاری قطره ای استفاده کنید.
▪ برای دوش گرفتن در حمام، زمان بگیرید و آن را به کمتر از ۵ دقیقه برسانید، با این روش ماهیانه حدود ۴۰۰۰ لیتر آب صرفه جویی خواهد شد.
▪ بهتر است برای شستن سبزی ها ابتدا آنها را در ظرفی بخیسانید و سپس آب بکشید.
▪ از جریان آب به منظور آب شدن یخ گوشت یا دیگر مواد غذایی منجمد استفاده نکنید.
▪ فرزندان خود را در مورد نیاز به حفاظت از آب آگاه کنید. از خرید اسباب بازی ها و سرگرمی هایی که به یک جریان ثابت آب نیازدارند، خودداری نمایید.
▪ هنگام استفاده از دستشویی شیر آب را به طور مداوم باز نگذارید چون جریان دائم آب موجب هدر روی آن می شود.
▪ اگر دوش حمام شما در طی کمتر از ۲۰ ثانیه یک ظرف چهار لیتری را بتواند پر از آب کند در آن صورت حتما آن را با یک سر دوش کاهنده مصرف تعویض کنید.
▪ برای نظافت حیاط به جای مصرف آب بهتر است از جارو استفاده شود.
▪ درباغچه خانه، درختان، بوته ها و چمن های بومی و مقاوم به خشکی که به آب کمتری نیازدارند و تحمل ماه های گرم تابستان را دارند، بکارید.
▪ تمام شیلنگ ها، اتصالات و شیرها را به طور مرتب کنترل کنید تا از نشتی آب جلوگیری شود.
▪ ضروری است برای اطمینان از سلامت لوله ها و شیرهای آب؛ آنها مرتبا کنترل شوند.
▪ درمواقع جایگزینی یا افزودن گل و گیاه در باغچه خانه، گیاهی را انتخاب کنید که آب کمتری مصرف کند. به این طریق سالانه ۲۲۰۰ لیتر آب برای هر گیاه قابل صرفه جویی خواهد بود.
▪ ازنصب سیستم های آب تزئینی (مثل فواره ها) اجتناب کنید. مگر اینکه آب در سیستم بازیافت شود. همچنین سیستم را درجایی نصب کنید که تلفات کمی در اثر تبخیر و باد داشته باشیم.
▪ لوله های آب منزل خود را عایق بندی کنید. عایق کاری لوله های آب گرم، روشی است که هدررفتن آب را قبل از خروج آب گرم کاهش می دهد.
▪ لوله های آب گرم را عایق بندی کنید تا برای رسیدن آب گرم به شیرآب، لازم نباشد آن را بی جهت بازبگذارید.
▪ هرگز آبی را که می توان به مصارفی نظیر آبیاری و یا شست وشو رسانید، فاضلاب حساب نکنید.
▪ ماشین های لباس شویی معمولا مقدار زیادی آب مصرف می کنند. بنابراین اگر از تعداد دفعات کاربرد ماشین لباسشویی بکاهید، عملا در مصرف آب صرفه جویی کرده اید.
▪ یک بطری پر از آب یا یک کیسه نائلونی پراز شن و کاملا در بسته را در مخزن توالت فرنگی و یا فلاش تانک قرار دهید تا مصرف آب را در هربارکشیدن سیفون کاهش دهید.
▪ آب خنک مورد مصرف خود را همواره دریخچال نگهدارید تا مجبور نباشید شیر آب را برای مدتی بازبگذارید تا آب خنک شود.
▪ برای نوشیدن آب به جای آنکه شیر آب را مدت زیادی باز بگذارید، بهتراست ابتدا چند قطعه یخ در لیوان قرار دهید و سپس شیر آب را بازکنید.

منبع: سایت تیبیان

از ویژگى‌هاى مناطق خشک کمبود آب و محدودیت منابع آب مى‌باشد که این خود ناشى از ویژگى اقلیمى این مناطق است، به هر حال منابع آب موجود در این نواحى در زمان ایجاد آنها تاحدى نیاز آبى مردم را برطرف مى‌نمود ولى افزایش جمعیت و توسعه شهرها باعث گردید که مدیران شهرى با کمبود آب شهرهى روبه‌رو گردند لذا به بررسى و شناسائى منابع آبى جدید همت گماشتند، و سپس به حفر صدها چاه عمیق در نواحى خشک و در مجاورت شهرهاى مختلف در جهت رفع کم آبى اقدام نمودند.

در بسیارى از مواقع همچون شهر تهران ابتدا آب رودخانه کرج که صدها هکتار از اراضى را مى‌توانست سیراب نماید روانه شبکه آب تهران نمودند و سپس نوبت آب رودخانه جاجرود رسید که نتیجه آن محرومیت تعداد زیادى از روستاهاى دشت ورامین از آب رودخانه مذکور و بیکارى هزاران روستائى و مهاجرت آنها به نقاط شهرى بود و به‌دنبال آن نوبت آب رودخانه لار و انتقال آن به تهران رسیده در حالى‌که رودخانه مذکور مى‌توانست نقش ارزنده‌اى را در جهت آب کشاورزى مازندران ایفاء نماید.

به هر حال احداث سدها بر روى رودخانه‌ها در نقاط مختلف کشور و حفر صدها چاه در مجاورت شهرها گرچه توانست در مقطعى نیاز آبى شهرهاى زیادى را برآورده سازد اما ادامه افزایش جمعیت و توسعه شهرها باعث شده است که در حال حاضر اکثر این شهرها با مشکل کم‌آبى روبه‌رو گردند و به‌خصوص خشکسالى دو سال اخیر سبب شده که در تمامى این دسته شهرها تأمین آب موردنیاز شهروندان مهم‌ترین مشغله فکرى مدیران شهرى گردیده است. آنچه که بایستى در این جا بدان توجه نمود محدودیت منابع آبى در این کشور است و این یک واقعیت مى‌باشد، و مشکل کم آبى و تأمین آب چنانچه روند افزایش جمعیت شهرها همچنان ادامه داشته باشد به انفجار اجتماعى منجر مى‌شود لذا مدیران و مسئولین کشورى بایستى ترتیبى اتخاذ کنند که جمعیت شهرها براساس امکانات طبیعى آنها از جمله آب افزایش پیدا کنند و به جاى حفر پیاپى چاه‌ها و استحصال آب‌هاى زیرزمینى که در شرایط فعلى در شرایط تجدید شوندگى قرار ندارند، بایستى به گونه‌اى برنامه‌ریزى نمود که ضمن تأمین آب موردنیاز شهروندان به منابع محدود آب نیز فشار کمترى وارد آید.

بخش کشاورزی با اختصاص بیش از 90 درصد از آب مصرفی کشور در هنگام خشکسالی بیشترین آسیب را خواهد دید. مدیریت درازمدت منابع آب نیازمند استفاده اقتصادی از آن است. سرمایه گذاری در منابع آب و خاک باید با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور انجام گیرد. هر نوع توسعه کشاورزی و صنعتی که آسیب کمتری به منابع محدود آب و خاک وارد سازد و از تخریب جنگل ها و مراتع جلوگیری کند باید معمول گردد. کشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی و اهمیت به تحقیقات و پژوهش های همه جانبه در مورد آب و خاک باید در اولویت قرار گیرد. مبحث زراعت در مناطق خشک و عنوان خشکسالی به صورت دروس مستقل و با اهمیت باید در برنامه آموزشی دانشکده های کشاورزی وارد شود. با کاربردی نمودن مباحث تئوری باید اثرات تخریبی خشکسالی را کاهش داد و با اختصاص اعتبارات لازم، امکان اجرای طرح های اساسی زیربنایی آب و خاک را فراهم ساخت.

در بخش مدیریت مصرف آب تدوین معیارها و ضوابطی که آلودگی را به حداقل برساند و از تخلیه فاضلاب پالایش نشده به منابع آب جلوگیری کند، می تواند حجم آب جاری و قابل مصرف را چندین برابر افزایش دهد. هر متر مرکعب فاضلاب حدود 50 متر مکعب آب سالم را آلوده می کند، چنانچه از پساب پالایش شده فاضلاب ها در کشاورزی استفاده شود به دلیل سرشار بودن املاح آن، بازده محصولات کشاورزی افزایش می یابد. در حال حاضر حدود 66 درصد از حجم آب شیرین قابل استحصال کشور مورد استفاده قرار می گیرد. حفاظت ازاین مقدار آب باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

در بخش آموزش، آموزش همگانی استفاده از منابع آب باید سرلوحه کارها قرار گیرد. کودکان و نوجوانان باید به طبیعت و آب عشق بورزند. پرورش نسلی که توانائی دوراندیشی و تفکر درباره آینده آب، منابع طبیعی و محیط زیست را داشته باشد باید بطور جدی در دستورکار مسئولان آموزش کشور قرار گیرد.

در بخش مقابله مستقیم با خشکسالی چنانچه بپذیریم این موضوع یک پدیده ذاتی ناشی از اقلیم کشورمان است لازم است برای رویارویی با آن برنامه داشت و براساس این برنامه به اقدامات مناسب و آگاهانه متوسل شد. همانطوریکه قبلاً نیز ذکر شد کشاورزی بزرگترین عامل مصرف آب شیرین است. اساسی ترین اصول مدیریت منابع طبیعی برای مقابله با خشکسالی گذشته از کنترل جمعیت باید بر افزایش بازدهی استفاده از آب وتولید محصولات با ارزش تر استوار باشد.

کاهش سطح زیرکشت و انجام عملیات به زراعی، اصلاح روش های آبیاری، رعایت موازین زیست محیطی ، آبخوان داری، استفاده از پساب فاضلاب های خانگی در کشاورزی، جلوگیری از افزایش اراضی کم بازده حرکت به طرف غذاهای مصنوعی، پوشش آنهار و افزودن مواد آلی مورد نیاز گیاه، باروری ابرها و شیرین کردن آبهای شور از جمله اقدامات افزایش دهنده بازدهی آب به شمار می آیند.

انسان از گذشته های دور با آب پیوندری مستحکم دارد. منابع آب در شکل گیری اکثر تمدن ها دارای نقش مهم و حیاتی است به گونه ای که بخشی از آئین ها و مراسم ملل مختلف درباره این مایع مهم و حیاتی می باشد . اهمیت آب نزد مللی که در نقاط کم آب جهان زندگی می کرده اند و می کنند بسیار بیش از سایر ملل است . یهودیان نیز که خاستگاه آنها در زمره نقاط کم آب جهان قرار می گیرد برای آب ارزش ویژه ای قائل هستند . اولین نوشته مکتوبی که از ساخت مخازن آب و نگهداری آن موجود می باشد احتمالاً همان است که در کتاب مقدس ذکر شده و مربوط به حضرت سلیمان است . این نوشته به ساخت یک دریاچه مصنوعی و حوضهای برنجین برای نگهداری آب اشاره می دارد. (کتاب اول پادشاهان باب هفتم آیات 23 تا 46) در قسمتی از نمازهای سه گانه یهودیان (شحریت – مینحا- عرویت) خداوند به خاطر وزش باد و نزول باران به موقع در زمستان و شبنم در بهار ستایش می گردد . در شمع اسرائیل (שמע ישראל) که از مهمترین بخشهای نماز یهودیان می باشد لطف و مرحمت خداوند با نزول باران به موقع و خشم و قهر وی با خشکسالی و بسته شدن درهای آسمان تجلی می یابد. حجم آب موجود در جهان چه مقدار است؟ این میزان 2/1 میلیارد کیلومتر مکعب برآورد می شود که می توان آن را به شکل لایه مایعی به عمق 2650 متر فرض کرد که به طور یکسان سرتاسر زمین را احاطه کرده است. از این مقدار آب 98% آن در اقیانوس ها و دریارها قرار دارد که شور است و قسمت اعظم آب شیرین زمین در کلاهکهای یخی قطبی ذخیره شده است . تنها کمتر از 1% آن به صورت منابع آبی ، در دسترس انسان قرار دارد که برای کشاورزی و شرب قابل مصرف است. به طرف شیرآب می رویم، آن را باز می کنیم و تا از آن استفاده کنیم، اما در عین حال مقدار زیادی آب بهداشتی و تصفیه شده را، راهی فاضلاب کرده ایم . شاید اگر مثل برخی از زنان ساکن آفریقا روزی 6 ساعت از وقت خود را صرف آوردن آب می کردیم ، بیشتر قدر این مایع حیاتی را می دانستیم.

برای صرفه جویی در مصرف آب از طریق مدیریت تولید و مصرف غذا موارد ذیل پیشنهاد می گردد:

۱- در کشورهای توسعه یافته اتلاف و حیف و میل نمودن غذا بیشتر در قسمت مصرف مواد غذایی اتفاق می افتد، در حالیکه در کشورهای در حال توسعه مثل ایران اتلاف غذا بیشتر در سطح مزرعه، حمل و نقل، انبارداری و مغازه ها اتفاق می افتد. لذا بررسی علل و میزان اتلاف غذا در هر سطح و هر حلقه از زنجیره تولید از مزرعه تا مصرف غذا(در منازل) و دادن راهکارها و آموزشهای لازم به افراد و مجموعه های دخیل در هر قسمت می تواند به طور چشمگیری از اتلاف و ضایعات غذا و در نتیجه آب مصرف شده برای تولید آنها جلوگیری کند. آموزش زنان در جامعه شهری و هم روستایی بسیار تعیین کننده است. باید توجه داشت اگرچه تذکرهای صرفه جویی و مراقبت بر مصرف مواد غذایی و آب و کلیه نهاده های تولید قطعاً تأثیرگذار است اما برای چگونه انجام دادن آنها، آموزش در کلاسهای حضوری و به صورت رو در رو بیشترین اثرگذاری را دارد.

بقیه را در ادامه مطلب بخوانید

۲- در هر صنف از جامعه لازم است کمیته یا کارگروه دایمی صرفه جویی و مصرف بهینه آب تشکیل شود و با پیدا کردن راههای عملی صرفه جویی و مصرف بهینه آب، این اطلاعات را از طریق انتشار جزوه و  کتاب و برگزاری کلاسهای حضوری در اختیار افراد و اعضای همان صنف قرار دهد. زیرا در هر صنف، ریزه کاریها و نکات خاصی برای کاهش مصرف آب و یا استفاده بهینه و بازیافت آن وجود دارد. این راه حلها با همکاری کارشناسان مسایل آب و محیط زیست در این کمیته ها، قابل شناسایی و کاربردی شدن است. در همین رابطه از افراد کم مصرف می توان الگو گرفت و با مراجعه به آنها از تجربیات عملی آنها  استفاده نمود که چگونه و با چه تدابیری آب کمتری مصرف می کنند و یا از آب بهتر استفاده می کنند.

۳- برای استفاده بهینه از آب، مواد غذایی را آن اندازه خریداری کنید که به آن نیاز دارید. نگهداری طولانی مدت مواد غذایی در منازل در شرایط نامناسب موجب فساد و اتلاف مواد غذایی می شود.

۴- هنگام طبخ غذا های گوناگون در منزل با استفاده از یک پیمانه با حجم و وزن مشخص، ترازو و یک ماشین حساب ساده، مقدار مورد نیاز هر یک از اقلام غذایی را دقیق تر محاسبه کنید تا در نتیجه مقدار غذا متناسب با تعداد افراد تهیه شود و به این طریق از اضافه تهیه شدن غذا تا حد زیادی جلوگیری می شود. شهرداریها و استانداری می توانند پیمانه های مناسب برنج و حبوبات را به طور رایگان در اختیار مردم قرار بدهند و یا در فروشگاه های عرضه مواد غذای با قیمت نازل به مردم داده شود و در برنامه های آشپزی نحوه استفاده از این پیمانه ها آموزش داده شود.

۵- پس از میهمانیها و یا صرف غذا اگر مواد غذایی اضافه آمد، آن مواد غذایی را در شرایط مناسب در یخچال و یا فریزر برای مصرف نوبت بعد قرار دهید. برای این منظور مواد غذایی باید بلافاصله پس از سرد شدن در یخچال قرار داده شود و دقت شود که دمای یخچال کمتر از ۴ درجه سانتیگراد باشد. برای اطمینان از درجه مناسب یخچال، می توانید دمای یخچال را با استفاده از یک دماسنج تست کنید. از بستن درب ظروف غذا در یخچال خودداری کنید زیرا فساد و تخریب مواد غذایی را تسریع می کند.

۶- مصرف حبوبات و غلات برای تأمین انرژی و پروتئین مورد نیاز بدن و استفاده از گوشت به صورت مکمل و تکمیل کننده حبوبات و غلات، آنچنانکه در فرهنگ اصیل ایرانی به صورت غذاهای آبگوشتی متنوع و خورشتها وجود داشته است، موجب استفاده بهینه از آب می شود. در حالیکه مصرف غذاهای غیر بومی و غربی همچون برنج ، همبرگر، پیتزا و غذاهای گوشتی مقدار آب بسیار زیادی نیاز دارد و اکثر این نوع غذاها مقدار زیادی نیز روغن لازم دارند تا بتوان آنها را مصرف نمود و در نتیجه به طور بالقوه چاق کننده و ضد سلامتی نیز هستند.

منبع: The optimum usage of limited resources of water by management of production and consumption of foods

علیرضا آذربایجانی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان